Türklerin Kullandığı Alfabeler

Bu konumuzda Türklerin kullandığı alfabeler nelerdir, kullanılan alfabelerin özellikleri gibi konulara değineceğiz. Ayrıca Türklerin kullanmış olduğu alfabeler öğrencilere proje ödevi olarak da veriliyor, hem öğrencilerimizin ödevlerine de yardımcı olur. Ayrıca üniversite sınavları, KPSS gibi sınavlarda Türklerin kullanmış oldukları alfabeler hakkında sorularda yaygın olarak çıkmaktadır. Konuyu iyi öğrenmeniz için alfabelerin özelliklerini madde şeklinde yazdık.

Türklerin Kullandığı Alfabeler

Tarih boyunca birçok devlet kuran ve uygarlık haline gelen Türk devletleri yaşadığı dönemler boyunca farklı alfabeler kullanmışlardır. Tarihin ilerlemesiyle birlikte konuşulan dile uygun harfler ve yazılar değişmiş, bazı dönemler alfabelerde alıntılar yapılmıştır. Farklı alfabelerin kullanılmasıyla kültürel etkileşimler yaşanmış ve değişimler meydana gelmiştir. Türklerin kullandığı alfabeler nedir ve özellikleri nelerdir onları öğrenelim.

1.Göktürk Alfabesi

Türklerin kullandığı alfabeler arasında ilk olanı Göktürk alfabesidir. Bazı kaynaklarda Orhun alfabesi olarak da bilinir. Türklerin ilk milli alfabesidir.

• Türklerin en eski ve ilk milli alfabesidir.
• Sadece Türkler tarafından kullanılmıştır.
• Yabancı etkilere uzak bir alfabedir.
• Alfabenin ne zaman ortaya çıktığı ve ne kadar kullanıldığı hakkında net bilgiler yoktur.
• Hunlar, Göktürkler ve  Türk kavimleri olan Bulgarlar, Hazarlar, Peçenekler ve Sekeller tarafından kullanılmıştır.
• Alfabe 38 harften oluşmaktadır. 4 adet ünlü harf bulunmaktadır.
• Orhun Yazıtları Göktürk alfabesi ile yazılmıştır.
• Yenisey Yazıtları da Göktürk alfabesi ile yazılmıştır.
• Bu alfabe sağdan sola doğru yazılır. Bugün kullanmış olduğumuz alfabenin tam tersidir.
• Büyük ve küçük harf yoktur.
• Noktalama işareti olarak sadece ”:” kullanılmıştır.
• Aynı Türkçe’deki gibi hece sistemi üzerine kurulmuş sondan eklemeli bir dildir.
• İslamiyetten sonra kullanılmamıştır.

2. Uygur Alfabesi

Türklerin kullandığı alfabeler arasında ikinci olarak kullanılan alfabe Uygur alfabesidir. Adını Uygur Devleti’nden almıştır.

• Uygur alfabesi 18 harften oluşmaktadır.
• 4 sesli harf ve 14 harf sessiz harf bulunmaktadır.
• Sağdan sola doğru yazılır.
• Uygur alfabesi Soğd kökenlidir ve Uygurlar tarafından Türkçeye uyarlanmıştır.
• İslamiyetten önce ve sonra kullanılmıştır.
• Uygur alfabesiyle yazılan ilk metinler 9. yüzyıla aittir.
• Harfler arasında boşluk yoktur, bitişik şekilde yazılır. Yalnızca ”Z” harfi ayrı yazılır.
• Uygur alfabesini yazan yazıcılara ”bakşı, bakşıgeri ve serbahşı adları verilmektedir.
• İslamiyetten sonra bile Türkistan ve Kırım’da bulunan Türk devletleri Uygur alfabesini kullanmaya devam etmişlerdir.
• Bu alfabe ile çok sayıda edebi, sanat, din ve hukuk konularında birçok eser yazılmıştır.
• Timur İmparatorluğu ve ona ait diğer devletler Uygur alfabesini kullanmıştır.
• 1468 tarihinde Timur Devleti’nin hükümdarı  Ebu Said Mirza, Uygur alfabesini kullanarak Akkoyunlu Devleti hükümdarı Uzun Hasan’a mektup yazmıştır.

3.Arap Alfabesi

Türkler Talas Savaşı’ndan sonra kitleler halinde İslamiyeti benimsemeye başlamıştır. İslamiyeti benimseyen Türk kavimleri Arap alfabesi kullanmaya başlamıştır.

• Arap Alfabesi 28 harften oluşmaktadır.
• Türklerin kullanmış oldukları Arap alfabesi 31 ile 36 harften oluşuyordu.
• Osmanlı Devleti tarafından kullanılmıştır.
• Arap alfabesi 1928 yılında yapılan harf inkılabı ile sona ermiştir.
• Sağdan sola doğru yazılmaktadır.
• Arap alfabesinde küçük harfler yoktur.
• Noktalama işaret kuralları yoktur.
• Türk İslam devletleri tarafından yaygın olarak kullanılan Arap alfabesiyle birçok eser yazılmıştır.

4. Kiril Alfabesi

Türklerin kullandığı alfabeler arasında bulunan Kiril alfabesi Eski Sovyet Birliği sınırları içerisinde yaşayan Türklere Stalin tarafından zorla kabul ettirilmiş bir alfabedir. Özellikle 1937-1940 yıllarında bu alfabeyle Türkler’e baskı kurulmuş ve zorla milli kimliklerini kaybettirmeye çalışmışlardır. Türkler arasında 20 çeşit Kiril alfabesi kullanılmıştır. Halen bugün bazı Türk kavimleri Kiril alfabesini kullanmaktadır.

• 38 harften oluşmaktadır.
• 11 adet sesli harf bulunmaktadır.
• 7 sessiz harften oluşur.
• Soldan sağa doğru yazılır.

Kiril alfabesini zorla Türklere kullandırıp, Türk milli birlik beraberini bozmak istediler. Rusya kendi bölgesinde yaşayan Türklere milli alfabe kullanmayı yasaklamıştı.

5. Latin Alfabesi

Türklerin kullandığı alfabeler arasında ne çok bilinen alfabe Latin alfabesidir. Osmanlı Devleti’nin yıkılmasıyla birlikte Mustafa Kemal Atatürk tarafından Cumhuriyet ilan edilmiş ve hemen ardından birçok yenilikler yapılmıştır. Bu yeniliklerden biri de 1 Kasım 1928 yılında yapılan Türk Harf devrimidir. Bu tarihten itibaren Arap alfabesinden Latin alfabesine geçilmiştir.

• Latin alfabesi ilk defa 1928 tarihinde Azeri Türkler tarafından kullanıldı.
• Toplam 29 harf bulunmaktadır. 8’i sesli harf kalan 21 harf ise sessiz harftir.
• Okuma – yazmayı kolaylaştırma amacıyla Latin alfabesine geçilmiştir.
• Latin alfabesi bugün Kıbrıs ve Yugoslavya’da yaşayan Türkler tarafından da kullanılmaktadır.
• Soldan sağa doğru yazılır.
• Harfler hem bitişik hemde ayrı şekilde yazılabilir.
• Latin alfabe sisteminden bulunan “q x, w” harfler Türkçe dil yapısına uymadığı için kaldırılmıştır.

Türklerin kullandıkları alfabeler tarih boyunca bu gibi alfabeler olmuştur. Bunların dışında Türkler başka alfabelerde kullanmışlar ancak Türklerin kültürel ve yaşayışlarına etki eden bu alfabeler ön plana çıkmıştır. Türklerin kullanmış bütün alfabeleri yukarı da anlattık.

Türklerin Kullandığı Alfabeler Kısaca

Türkler tarih boyunca aşağıda bulunan alfabeleri kullanmıştır.

• Göktürk Alfabesi (Orhun Alfabesi)
• Uygur Alfabesi
• Arap Alfabesi
• Kiril Alfabesi
• Latin Alfabesi (Günümüzde kullanmış olduğumuz alfabedir. 1 Kasım 1928 yılında Harf inkılabı ile bu alfabeye geçtik.)

Sınavlarda genellikle Türklerin kullandığı alfabelerden biri değildir? Gibi sorular çıkmaktadır. Artık Türklerin kullanmış olduğu alfabeleri kısaca, özellikleriyle öğrendiğiniz için böyle soruları rahatlıkla doğru şekilde cevaplandırabilirsiniz.

Eğitimdili.com’un bir diğer yazısını okuyabilirsiniz;

> Asya Hun Devleti