Halk Edebiyatının Özellikleri ve Çeşitleri

İslamiyetten önceki sözlü edebiyatının geleneğini sürdüren Halk Edebiyatı özellikle Edebiyat dersi içerisinde yer alan önemli konuların başında geliyor. Üniversite sınavına hazırlıkta sıkça karşımıza çıkan bu konu hakkında bilgi sahibi olun. Halk edebiyatının genel özelliklerini ve temsilcilerini net bir şekilde öğreneceksiniz. Ayrıca halk edebiyatına dair tüm detayları bileceksiniz. Böylelikle Halk edebiyatı konusundan çıkacak sorulara kolaylıkla doğru yanıtları verebileceksiniz. Halk Edebiyatı temsilcilerinin en önemli özelliklerini kalın punto ile belirteceğiz.

Halk Edebiyatının Özellikleri

• Adından da anlaşılacağı üzere Halk arasında ortaya çıkmış ve İslamiyet öncesi sözlü edebiyatının geleneğini devam ettirmiş, gelişmiş bir edebiyatımızdır.
• Halk Edebiyatı Anonim Halk edebiyatı, Aşık edebiyatı ve Tekke edebiyatı olmak üzere 3 koldan gelişim göstermiştir.
• Halk Edebiyatının dili sadedir ve konuşma diline yakındır. Halkın konuştuğu dildir. Son derece saf ve temiz bir dil anlayışı benimsenmiştir. Ancak azda olsa Arapça ve Farsça kelimelere de yer verilmiştir.
• Eserlerde halk deyimlerine ve güzel halk söyleyişlerine yer verilmiştir.
• Şairler şiirlerini saz eşliğinde ve belli bir ezgiye dayalı söylemişlerdir.
• Halk edebiyatının geleneksel nazım biçimi dörtlüktür. 
• Halk Edebiyatında milli ölçümüz olan hece ölçüsü kullanılmıştır.
• Genellikle 7’li, 8’li ve 11’li ölçüler kullanılmıştır. Ancak her ne kadar yaygın olmasa da bazı sanatçılar sanat güçlerini ortaya çıkarmak amacıyla şiirlerinde aruzda kullanmışlardır.
• Şiirlerde genellikle yarım kafiye kullanılmıştır ve rediflerde bolca yararlanılmıştır.
• Divan edebiyatındaki mazmunlar kadar olmasa da benzetmelerde yararlanılmıştır. Örnek verecek olursa, boy serviye, yüz aya, kaş kaleme, diş inciye, yanak güle benzetilmiştir.
• Halk edebiyatında aşk, tabiat, ayrılık, hasret, ölüm, yiğitlik, toplum, din, zamandan şikayet en çok işlenen konular olmuştur.
• Şiirlere başlıklar verilmemiştir. Her şiir nazım şekliyle anılmıştır.
• Halk edebiyatı sanatçıları eğitim görmüş kişiler değildir. Halkın içerisinde yetişmiş kişilerdir.
• Halk Edebiyatı Divan edebiyatının tersine, işlenen konuların yapısı ve ele alınışı bakımından soyut değil, somut bir edebiyattır. 
• Şiirlerinde anlatılan güzeller halkın arasında yaşar ve kendilerine ulaşılması da mümkündür.
• Halk Edebiyatında şairlerin şiirlerini tuttukları defterlerin adı ”cönk”’tür.
• Divan edebiyatında olduğu gibi Halk edebiyatında da en önde gelen tür şiirdir. Nesir, şiir yanında ikinci plana atılmıştır.

Halk Edebiyatı özellikleri arasında yer alan Anonim Halk Edebiyatının özelliklerini de kısaca öğrenelim.

Anonim Halk Edebiyatı Özellikleri

• Anonim kelimesinden de anlaşılacağı üzerine, söyleyeni belli olmayan ve bütün toplumun ortak malı sayılan ürünlerin oluşturduğu edebiyattır.
• Anonim Halk edebiyatının başta söyleyeni bellidir ancak zamanla unutulmuştur.
• Anonim ürünlerin ilk söyleyeni unutulduğu ve halk tarafından nesilden nesle aktarıldığı için zamanla değişmişlerdir, özellikle yayıldığı yörenin özelliklerine göre şekil almışlardır.
• Halk arasında ağızdan ağıza dolaştıkları için anonim eserlerin dili son derece sade ve anlaşılırdır.
• Anonim ürünler nazım ağırlıkta olmakla birlikte nazım ve nesir olarak kaleme alınmıştır.
• Mani, alkış, ninni, türkü, tekerleme, masal, efsane, halk hikayesi, bilmece, atasözü, deyim, köy seyirlik oyunları, kukla, Karagöz, meddah, ortaoyunu anonim halk edebiyatı ürünleridir.
• Bilmece, atasözü, deyim, alkış ve kargış gibi bazı ürünler hem nazım hemde nesir özelliği göstermişlerdir.

Halk edebiyatının içerisinde gelişen Aşık Halk Edebiyatının özelliklerini öğrenelim.

Aşık Halk Edebiyatının Özellikleri

• Aşık edebiyatı din dışı konulara yer veren Halk edebiyatının bir koludur.
• Şairler şiirlerini saz eşliğinde söylemişlerdir.
• Aşık edebiyatında şiirler hece ölçüsüyle kaleme alınmıştır.
• Dörtlüklerde genellikle 8’li, ve 11’li hece ölçüsü kullanılmıştır.
• Yarım ve cinaslı uyak en çok kullanılan uyak çeşididir.
• Naızm birimi dörtlüktür.
• Dil halkın konuştuğu sade ve yalın bir dildir.
• Aşık edebiyatında usta-çıkarak ilişkisi çok önemlidir. Aşıklar usta-çırak şeklinde yetişirler.
• Aşık edebiyatında özellikle aşk, ölüm, ayrılık, doğa konuları işlenmiştir.
• Şiirlerin belli başlığı yoktur, kullanılan nazım şekliyle adlandırılır.
• Aşık edebiyatı sanatçıları şiirlerini Cönk adı verdikleri defterlerde toplarlar.
• Şiirlerin sonunda şairlerin mahlası geçer. Mahlas dörtlüğü tapşırma olarak adlandırılır.
• Koşma, semai, varsağı ve destan Aşık edebiyatının başlıca nazım şekilleridir.
• Aşıklar özellikle köy odaları, kışlalar, kahvehaneler, saraylar, eğlence yerleri gibi mekanlarda sazlarıyla şiirler söylemişlerdir.
• Aşıklar divan, selis, satran, kalenderi, vazn-i ahar gibi aruzlu nazım şekilleri ile de şiirler söylemişlerdir. Bundaki temel amaç sanat güçlerini göstermektir.

Halk Edebiyatı özellikleri arasında yer alan Tekke Edebiyatının özelliklerini öğrenelim.

Dini-Tasavvufi Halk Edebiyatı Özellikleri (Tekke Edebiyatı)

• Tasavvufi Halk edebiyatının ürünleri biçimsel güzellikten daha çok anlatıkları konu ve tasavvufi heyecan ile ön plana çıkmışlardır.
• Tasavvufun temel amacı Allah’a aşk yoluyla ulaşmaktır. Şairler şiirlerinde temel olarak bu konuyu işlerler.
• Arapça  ve Farsça kelimeler kullanıldığı için dili diğer Halk edebiyatı dönemlerine göre daha ağırdır.
• Bu dönemde hece ölçüsünün yanında aruz ölçüsü de kullanılmıştır.
• Nazım birimi dörtlüktür. Ancak beyitle de yazılan eserler vardır.
• Şairler genellikle mensubu oldukları tarikatın ya da herhangi bir düşünce siteminin inançlarını ve özelliklerini yaymak için şiirler yazmışlardır.
• Dini Tasavvufi Türk edebiyatının kendine has nazım şekilleri yoktur. İlahi, nefes, şathiye, deme, devriye, nutuk nazım şekli değil ”nazım türü”dür. Koşma  nazım şekliyle ve genellikle 7, 8, 11’li hece ölçüsü ile yazıldığı ve sadece işledikleri dini konular yönüyle ayrıldığı için ”tür” olarak adlandırılmaktadır. Bilindiği gibi ”tür” kavramı, edebiyatta şiirlerin konulara göre ayrılmasıyla oluşan isimlerin en üst başlığı olarak kullanılır.