Efsane Nedir?

Türk Dili ve Edebiyatı ve Türkçe  konuları arasında yer efsane hakkında bilgiler veriyoruz. Bu yazımızda efsane nedir? Özellikleri ve tarihi hakkında kısaca ve örneklerle çeşitli bilgiler sunacağız.

Efsane Nedir?

Efsane insanların yapmış oldukları olayları yada gerçek tarihte kanıtlanmamış veya belgelenmemiş durumları hikaye şeklinde anlatan metinlere efsane denir. Efsaneler olayları sanki gerçekte yaşanmış gibi anlatır ve okuyan kişi efsanenin gerçek olduğuna inanır. Genellikle olabilecek şeyler efsanenin konusunu oluşturur. Bundan dolayı hem hikaye anlatıcısı hemde okuyucu buna kolaylıkla inanabilir.

Efsanelerdeki detaylar zaman içerisinde değiştirilir ve o döneme uyarlanır, böylece okuyucuların hem dikkati çekilir hemde efsanenin akılda kalıcı olması sağlanır. Örneğin Felsefe Taşı efsanesinde bir büyülü metalin insanı ölümsüz yapabileceği anlatılır. Ölümsüzlükte insanlık için en önemli isteklerden biri olduğu için bu efsane çok dikkat çekmiş ve tüm Dünya’da tanınır olmuştur.

Efsaneler için tamamen kurgudur diyemeyiz bazı efsaneler gerçek bir olayla alakalı olabilir.

Efsane Özellikleri

Efsane Nedir? Efsane Özellikleri

Efsane nedir? Başlığında efsanenin ne olduğunu öğrendik efsane özellikleri hakkında bilgiler verelim.

• Efsanelerin konularını genellikle tarihi olaylar oluşturur. Bazı efsaneler sadece bir mekanı da anlatabilir.
• Efsanelere konu olan hikayeler çok eski zamanlarda meydana gelmiştir.
• Kim tarafından söylendiği belli olmayan hikayelerdir. Bu yüzden anonim olarak nitelendirilir. Kulaktan kulağa aktarılmıştır.
• Efsaneler temelde insanları inandırmak adına oluşturulur, genellikle insanlığın dikkatini çeken konular üzerine oluşturmalarından dolayı kalıcı olmaktadır. Aşırı inandırıcılıktan uzak efsaneler tarihten silinmektedir.
• Bazıları tarafından efsanelerin mit türünün devam olduğu söylenir.
• Efsanelerde gerçeklikten bahsetmek pek mümkün değildir. Olaylar abartılı bir şekilde dile getirilir.
• Toplum yapısı, zihniyetler ve inanışlar efsanede bolca yer edinir.
• Efsaneler genellikle millet tarafından milli değerleri yüceltmek için ortaya çıkarılır. Milli bir değere sahiptir. 
• Efsaneler gelenekleri sürdürür ve kalıcı hale getirir. Eski alışkanlıklar efsanelerin yardımıyla gelecek kuşaklara aktarılır.
• Efsane Halk Edebiyatı içerisinde yer alır ve neredeyse tüm milletlerin edebiyatlarında kendine yer bulur.
• Efsaneler tarih bilincinin oluşmasına da yardımcı olur.
• Günlük konuşma diline bolca yer verildiğinden dolayı herkes tarafından çabuk anlaşılıp dilden dile anlatılması kolaylaşır.
• Efsanelerde sınırlama yoktur. Olaylar büyük bir olaylar zincirinde anlatılır.
• Kimi zaman efsaneler fabl türünden de faydalanabilir.

Efsanelerin Önemi

İnsanlara duymak istedikleri şeylere bayılır işte efsanelerde tam insanlık için oluşturulan hikayelerdir. İlginç hikaye anlatım biçimleriyle her zaman dikkatleri üzerine çekmiştir. Efsaneler yazılı ve sözlü edebiyatın vazgeçilmezleri arasında yer alır. Neredeyse tüm millet ve kültürlerde efsanelere rastlamak mümkündür. İnsanlar gelecek kuşaklara farklı hikayeleri anlatmaktan çok keyif alır ve bu insanın paylaşma iç güdüsünden kaynaklanmaktadır. Efsane nedir? dediğimiz zaman efsanenin ne kadar önemli olduğunu daha iyi anlıyoruz.

Efsane anlatıldıkça insanların hoşuna gider ve zamanla hikayelerdeki abartmalar artar. Bu yüzden efsaneler de zaman kavramı yoktur. Bazı gerçekler gizlenerek gizemli bilgi havası katılır. Bazen efsanelerdeki gizemli bilgiler çözülmeye çalışılır. Çünkü bu merak uyandırır. İlginç hikayeleri anlatmaya devam ettiğimiz sürece, efsaneler var olmaya ve gelişmeye devam edecektir.

• Milletlerin gelenek-göreneklerini korur ve gelecek nesillere aktarmada yardımcı olur.
• Toplumların nasıl davranması gerektiğini öğretir ve toplumlara yön verir.
• Özellikle tarihi efsaneler milli bilincin oluşmasına yardımcı olur.
• Dini olgunların pekişmesine yardımcı olur.
• Efsanelerde kutsal olarak anlatılan mekanlar korunmuş ve zarar görmemiştir.

Efsaneler Nasıl Oluşur?

Efsaneler özellikle milletlerin tarihi değerlerinden oluşturulan edebi metinlerdir. efsanelerin oluşumundaki temel mantığı anlamak için önce efsanenin oluştuğu köklerini iyi bilmek önemlidir. Çünkü efsaneler oluşturulurken belli kaynaklara göre oluşumlarını tamamlarlar. Bütün efsaneler aynı türde olmayabilir, farklı aşamalardan geçebilmektedir.

Efsanelerin oluşumlarında bazı etkenler vardır Bazı süreçler efsanelerin oluşumlarında temel rol oynamaktadır. Bu yüzden dolayı efsaneler oluşmuş oldukları kökenleriyle birlikte incelenir. Efsaneleri tek bir nedene bağlamak yanlış olacağından dolayı şu detayları bilmeliyiz.

İşte efsaneyi oluşturan temel kaynaklar:

• Mitolojik Kaynaklar
• Tarihi Kaynaklar
• Dini Kaynaklar
• Olağanüstü – Hayali Kaynaklar

Bu kaynakların hepsi her efsane de bulunmayabilir. Bazı efsaneler tek kaynaktan beslenirken, bazı efsaneler ise birden fazla kaynaktan beslenebilmektedir. Örneğin tarihi kaynaklardan beslenen efsaneler o milletin tarihi olaylarını olağanüstü bir şekilde anlatırken, dini kaynaklardan beslenen efsanelerde dini olguları kullanarak efsaneler oluşturabilir. Efsanelerin tek bir kaynaktan beslenmediğini söylemiştik, bundan dolayı tarihi, bir efsane içerisinde mitolojik kavramlarda bulunabilir.

Mitolojik Kaynaklar: Efsanelerin büyük bir bölümünü mitolojik kavramlar oluşturur. Mitolojik kavramlar ile efsaneye gizemli bir hava katılır ve mitolojik kavramlar efsaneyi çok merak ederler ve daha fazla önem verirler. Mitolojik kaynakların temelini eski inanç sistemleri oluşturur. Mitolojik kaynaktan beslenen efsanelerde olabilecek olaylara bolca yer verilir, ama bazen mitolojik kavramlar aşırı bir şekilde abartılır ve olmayacak hayali kahramanlar oluşturulur. Doğal ve gök gibi kavramlar mitolojik efsanelerde bolca kullanılır.

Tarihi Kaynaklar: Özellikle milletlerin tarihinden beslenen efsaneler çok ilgi çekici olmuşlardır. Milletler kendi tarihlerini efsaneler biçimde anlatmayı çok sevmiş ve bu alanda çok sayıda efsaneler oluşturmuşlardır. Gerçek bir tarihi olaya heyecan ve merak katmak için efsaneler oluşturulur, ancak bu efsaneler zamanla gerçek olaydan uzaklaşır ve başka bir olaya doğru yönlenmeye gider. Halk Edebiyatında tarihi kaynaklı efsanelere bolca yer verilir.

Dini Kaynaklar: Efsanelerin beslendiği bir diğer kaynak ise dini kaynaklardır. Dini kahramanlar abartılarak farklı özellikler katılıp anlatılır. Efsaneler insanların din olgusuna yaklaşmalarına yardımcı olmuştur. Genellikle didaktik yani öğretici efsaneler ortaya çıkmıştır.

Olağanüstü – Hayali Kaynaklar: Bu efsane türleri tamamen kurmaca ve gerçeklikten uzaktır. Özellikle mekan efsaneleri hayali bir kahramanla özleştirilir ve efsaneler oluşturulur. Dağ, taş ve kaya gibi doğal unsurlar halk gözünde abartılır ve hayal ürünü hale getirilir.

Türk Edebiyatında Efsane

Efsaneler geçmiş günlerde meydana gelen bir olaydan esinlenerek oluşturulduğu gibi, bazen de tamamen hayal ürünü şeklinde de oluşturulabilir. Efsaneler dilden dile yayıldığı için değişikliğe uğramış ve bazı efsaneler değişmiştir. Türk Edebiyatında Efsane çok yer tutmuş ve ülkemizin her yöresinde çeşitli efsanelere rastlamak mümkündür. Kimi bölgelerde efsaneler o yörenin gelenek ve kültürünü yansıtırken, kimi yörelerde ise doğal unsurlar efsanenin konusu olmuştur. Anadolu efsaneleri çok meşhur olmuş ve kuşaktan kuşağa aktarılmıştır. Örneğin ”Cennet Bursa Efsanesinde” Bursa’nın kuruluşu efsaneleşmiş bir şekilde anlatılmıştır.

Dünya’daki her millet kendi efsanesini oluşturmuş ve birbirinden etkilenmiştir. Çok sayıda kalıcı efsaneler ortaya çıkmıştır.

Türk Edebiyatında Efsane Dalında Eserler;

• Yalnız Efe: Ömer Seyfettin
• Sarıkız Mermerleri Şiir: Ömer Bedrettin Uşaklı
• Ses Duyan Kız: Yakup Kadri Karaosmanoğlu
• Cehennem Dağı: Halide Edip Adıvar

Efsane Nedir Bölgemize Ait Bir Efsane Araştırınız?

Öğrencilere özellikle Türkçe dersinde böyle bir ödev verilmektedir. Efsane Nedir? başlığını üst kısımda açıkladık. Türkiye’nin her bölgesine ait farklı efsaneler mevcuttu. Bundan dolayı öğrenciler bulundukları bölgelerdeki efsaneleri araştırıp ödevlerini yapabilirler. Özellikle bu ödevi 4. Sınıf öğrencileri Milli Kültürümüz temasında görüyorlar ve araştırmaya başlıyorlar. Örneğin bir bölgeye ait efsaneyi aşağıda paylaştık. Öğrenciler bunu ödevlerinde kullanabilirler.

Kız Kulesi Efsanesi | Efsane Nedir? Ödevi

Bu efsane Roma döneminde geçmektedir ve Yunan mitolojisinde aşk ve güzellik tanrıçası olarak kabul edilen Afrodit’in rahibelerinden biri olan Hero adlı biri Kız Kulesi’nde görev yapmaktadır. Hero’nun görevi rahibelik olduğu için evlenmesi ve aşk yaşaması yasaktır.

Hero birgün bir tören için Kız Kulesi’nden ayrılıp karşı kıyıya geçer ve kıyıda Leandros adında bir başka rahiple karşılaşır. Hero o sırada Leandros’a aşık olur. Tören biter ve sonrasında Hero tekrar Kız Kulesi’ne döner. İki aşığın buluşabilmesi için Leandros’un gizlice yüzerek Kız Kulesi’ne gelmesi gerekir. Hero gece olunca Kız Kulesi’nin balkonuna çıakr ve bir fener yakar. Feneri gören Leandros buz gibi sularda yüzerek Kız Kulesi’ne ulaşır. Bir süre bu şeklde buluşan aşıklar, çok mutludur. Yine birgün Leandros sevgilisi Hero ile buluşmak için kıyıya gelir ve feneri görerek yüzmeye başlar ancak rüzgarın etkisiyle fener söner o sırada Leandros yolu bulamaz ve boğulur ölür. Sevgilisinin öldüğünü gören Hero buna dayanamaz ve kendini Kız Kulesi’nden boğazın soğuk sularına bırakır ve ölür. Sonrasında Romalılar bu efsaneye göre Kız Kulesi’ne Leandros Kulesi adını vermişlerdir.